Quantcast
Channel: Obserwatorium Rodzinne » Witold Śmigielski
Viewing all articles
Browse latest Browse all 4

Niska dzietność–problem ogólnoświatowy

0
0

W_Śmigielski-1Obserwowana dla większości krajów europejskich dzietność na poziomie znacząco niższym od gwarantującego zastępowalność (2,1 – przyp. autora) będąca przez to czołowym wyzwaniem dla polityki ludnościowej państw europejskich zachęca, aby zmiany w poziomie dzietności przeanalizować także z pozaeuropejskiej perspektywy. Pozwoli to na to trudne a zarazem ważkie zagadnienie niskiej dzietności krajów europejskich spojrzeć z pewnym dystansem i w efekcie odpowiedzieć na pytanie w jakim stopniu zmieniające się wzorce dzietności w krajach Europy wpisują się w schemat przemian ogólnoświatowych.

Prowadząc ilościową analizę przemian życia rodzinnego w pozaeuropejskiej części Świata postanowiono ograniczyć się do przykładów następujących państw reprezentujących różne kontynenty. I tak, z Ameryki Północnej wybrano: USA, Kanadę i Meksyk, z Ameryki Południowej: Argentynę i Brazylię, z Afryki: Demokratyczną Republikę Kongo, Ghanę, Kenię, Nigerię i Madagaskar, z Azji: Indie, Iran, Japonię i Zjednoczone Emiraty Arabskie, Mongolię oraz Chiny, zaś z Australii: Australię.

Analiza rysunku 1 wskazuje na dwie zasadnicze fazy w dynamice zmian poziomu dzietności wśród analizowanych krajów afrykańskich. Ogólnie rzecz ujmując w latach 1960 – 1985 dzietność cechuje się swoistą stagnacją, natomiast od 1985 roku obserwowany jest dynamiczne obniżanie się poziomu dzietności (FR) z ok. 6,5 w połowie lat 80-tych do ok. 5 w roku 2010. Analizując przedstawiane na rysunku zmiany należy się w najbliższym dziesięcioleciu spodziewać dalszego obniżania się poziomu dzietności, które w opinii autora w roku 2020 w analizowanych krajach afrykańskich kształtować się będzie (przeciętnie rzecz ujmując) na poziomie 4,15 – 4,55.

W analizie szczegółowej warto zauważyć, że w Demokratycznej Republice Kongo dzietność rosła aż do początku lat 90-tych, osiągając swoje maksimum w roku 1993 – 7,14 (ok. 6,00 w roku 1960), niemniej jednak od tego okresu cechuje się już dynamiczną tendencją malejącą. Z drugiej strony proces zmian w poziomie FR najwcześniej rozpoczął się w Kenii i w Ghanie – pod koniec lat 60-tych i do końca analizowanego okresu dzietność w tych krajach cechowała się konsekwentną tendencją malejącą (z poziomu 8,13 w roku 1966 w Kenii oraz z poziomu 6,96 w roku 1968 w Ghanie do – kolejno poziomu 4,72 i 4,17 w roku 2010; w przytoczonym okresie FR obniżył się kolejno o 42 i 40%). Wreszcie zestawiając poziom FR z roku 1960 z wartością tegoż współczynnika w roku 2010 należy zauważyć, że najbardziej dynamiczny spadek odnotowano właśnie dla Kenii – 40,6%, najniższy zaś dla Demokratycznej Republiki Kongo – 3,8%.

Rys. 1, Kształtowanie się poziomu dzietności w wybranych krajach afrykańskich w latach 1960 – 2010

Źródło: Wizualizacja własna na podstawie danych World Bank

Odnosząc się do obrazu sytuacji zamieszczonej na rysunku 2 w pierwszej kolejności należy zauważyć, swoiste ujednolicenie wzorców dzietności w analizowanych krajach azjatyckich obserwowane w pierwszej dekadzie XXI wieku, bowiem podczas gdy w roku 1960 Mongolia, Iran i Zjednoczone Emiraty Arabskie cechowały się blisko 3,5 krotnie wyższym poziomem FR od Japonii (blisko 7 versus ok. 2), to w roku 2010 różnice w wartościach analizowanego współczynnika między cechującymi się najwyższym, wśród porównywanych, poziomem FR Indiami a Japonią (krajem
o najniżej dzietności) wynosiła już zaledwie 1,1 (Indie – 2,5; Japonia – 1,4). Ogólnie rzecz ujmując najbardziej dynamiczny spadek poziomu dzietności przypada na okres 1980 – 2000, a wiec ów proces rozpoczął się nieco wcześniej niż w krajach afrykańskich. Oczywiście najwcześniej w słynącej z prowadzenia antynatalistycznej polityki Ludowej Republice Chińskiej, gdzie na przestrzeni 15 lat współczynnik dzietności obniżył się z poziom zbliżonego do 6 w roku 1967 do ok. 2,6 w początkach lat 80-tych, a więc ponad dwukrotnie. Niejako osobny model dzietności obserwujemy dla Japonii, w której to w latach 1960 – 1975 FR oscylował w granicach wartości 2, zaś następnie, w efekcie nieznacznego, lecz konsekwentnego obniżania się poziomu dzietności w tym kraju, ustabilizował się na poziomie ok. 1,5. Analiza kształtu krzywych wydaje się wskazywać na pewną stabilizację poziomu dzietności w analizowanych krajach azjatyckich, stąd zdaniem autora, w roku 2020 uśredniony poziom dzietności dla tych krajów winien kształtować się na poziomie 1,75 – 2,10.

Rys. 2, Kształtowanie się poziomu dzietności w wybranych krajach azjatyckich


Źródło: Wizualizacja własna na podstawie danych World Bank

Odnosząc się natomiast do zmian w poziomie dzietności w wybranych krajach obu Ameryk i Australii odnotować dwa odmienne wzorce dzietności. Pierwszy cechuje Brazylię i Meksyk dla których w latach 60-tych poziom dzietności kształtował się na bardzo wysokim poziomie (powyżej 6) i następnie (od połowy lat 60-tych dla Brazylii i od początku lat 70-tych dla Meksyku) cechował się dynamicznym trendem malejącym.  Drugi wzorzec dzietności cechuje kraje rozwinięte (USA, Kanadę i Australię) dla których na lata 1960 – 1980 przypada dynamiczny spadek poziomu FR, aby następnie ustabilizować się na poziomie zbliżonym do 2. Niejako osobnym przypadkiem zdaje się być Argentyna, w której dzietność w latach 1960 – 1990 cechowała się swoistą stagnacją na poziomie zbliżonym do 3, by finalnie od początku lat 90 odznaczać się nieznacznym, ale konsekwentnym trenem malejącym w efekcie czego poziom FR w Argentynie w roku 2010 uplasował się na poziomie 2,2. Warto także zauważyć,  że początkowo „diametralnie” różne wzorce dzietności w analizowanych krajach ulegają w początku XXI wieku niemal ujednoliceniu i stabilizują się na poziomie 1,5 – 2,5, co pozwala sądzić, że w najbliższym dziesięcioleciu uśredniony poziom dzietności dla tych krajów pozostanie na tym właśnie poziomie.

Rys. 2.3, Kształtowanie się poziomu dzietności w wybranych krajach świata w latach 1960 – 2010


Źródło: Wizualizacja własna na podstawie danych World Bank

Odnosząc się do zaobserwowanych na podstawie rysunków 1 – 3 tendencji stwierdzić należy, że z wyjątkiem krajów afrykańskich, większość (analizowanych) krajów świata cechuje się obecnie poziomem dzietności nieprzekraczającym poziomu 3, zaś nierzadko kształtuje się nawet poniżej poziomu gwarantującemu prostą zastępowalność pokoleń. Dzietność krajów afrykańskich ulegała w minionym okresie także znaczącemu obniżeniu, jednak ciągle jeszcze kształtuje się na poziomie zbliżonym do 5, chociaż dalsze utrzymywanie się malejącego trendu w kształtowaniu się poziomu FR dla tych krajów powodować będzie zbliżenie poziomu dzietności w rejonie afrykańskim do dzietności obserwowanej w większości (analizowanych) krajów świata (1,25 – 2,75), która to cechuje się na przełomie ostatnich dekad swoistą stagnacją przy zaledwie niewielkiej tendencji malejącej.

Witold Śmigielski

Autor jest absolwentem kierunku Finanse i Bankowość na Uniwersytecie Łódzkim, obecnie doktorantem w Zakładzie Demografii i Gerontologii Społecznej UŁ oraz pracownikiem naukowym w Studium Informatyki i Statystyki Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.


Viewing all articles
Browse latest Browse all 4

Latest Images

Trending Articles